Kolombiya’daki seçim sonuçları başta Latin Amerika olmak üzere tüm dünyada sol-sosyal demokrat bölümlerce coşkuyla karşılandı. Gustavo Petro’nun değerli bir farkla ülkenin birinci sol kanat cumhurbaşkanı oluşu Kolombiya’da yeni bir barış süreci ve toprak ıslahatını da gündeme getirdi.
Geçen haftalarda Gazete Duvar’a konuşan ELN’nin böylesi bir sürece hayli sıcak baktığını biliyoruz. Lakin Petro cephesinde söylenenleri değerlendirirken kendimizi tek bir soru etrafında dönerken buluyoruz: Yetki alanı ne kadar? Daha evvel kendisine yönelik bir suikast teşebbüsünün olduğunu, ordunun açıkça rahatsızlığını belirttiği bir başkandan bahsettiğimize nazaran bu soruyu uygunca ayrıntılandırmak gerekiyor.
İşte bu yüzden Petro’nun elinin ne kadar bağlı olduğunu, Nottingham Üniversitesi’nde ‘Kolombiya’da savaşın ve barışın siyasi ekonomisi’ üzerine çalışan araştırmacı Oliver Dodd ile konuştuk.
‘DEVLETİN VE SEÇKİNLERİN ‘BALTALAMA’ GÜCÜ VAR’
Kolombiya’daki seçim sonuçlarının akabinde hâlâ sonuçları konuşulmaya, tahlil edilmeye devam ediyor. Gustavo Petro’nun cumhurbaşkanlığına seçilmesinin bu derece ses getirmesini neye bağlayabiliriz? Ne ölçüde ‘tarihsel’ bir süreç yaşanıyor?
Kolombiya cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Gustavo Petro’nun kazandığı zafere dair optimist olmamızı gerektiren çok fazla neden var. Ülkede zafere hakikat yürürken iktidara yaklaşan öbür tüm sol kanat adaylar işçilere-köylülere karşı yönlendirilen devlet dayanaklı terörizmin tarafından suikasta uğradı. Senatoda ‘Kolombiya devletinin paramiliter mevt mangalarını desteklediğini’ lisana getirerek kendisine bir isim yapan eski M-19 gerillası Petro, şahsen bir suikast teşebbüsünden sağ kurtuldu.
Devlet ve kapitalistlerce desteklenen paramiliterler tarafından sürdürülen devamlı şiddete karşın, Kolombiya hâlâ dünyanın en dişli sol hareketlerinden birini sürdürüyor. Petro’nun cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki zaferi, ölçülü sol için bile bir birinci ve kutlanmaya paha bir şey, zira solun ve personel hareketinin ilerlemesi için alan açma potansiyelini içerisinde taşıyor.
Bununla birlikte, Kolombiya’nın demokratiklikten son derece uzak politik iktisadının gerçekliğini, yani gücün ekonomik seçkinlerin elinde nasıl ağırlaştığı ve yanı sıra bölgesel-yerel güçlerin dinamiklerini de gözden kaçırmamalıyız. Petro’nun zaferi siyaset kurumu içinde sol için ileriye hakikat bir adımı temsil ediyor. Fakat sol kanat bir hükümet takviminin uygulanması halinde yönetici sınıfın (ordu, polis, istihbarat ve toplumun önemli bir kesitini içeriyor) ve Kolombiya devletinin böylesi bir süreci yıkıma uğratma, baltalama ve engelleme gücüne sahip olduğunu unutmamamız gerekiyor.
Bahsettiğiniz engelleme gücünü biraz daha açmak gerekirse, şimdi daha Petro seçilmeden ordunun içerisinden homurdanmalar başlamıştı. Ya da sizin de bahsettiğiniz üzere suikast tehditlerine maruz kaldı. Tüm bu manilere bir de Petro’nun parlamenter çoğunluğa sahip olmadığını eklemek gerekirse darbe ya da suikast üzere olasılıkların daha gerçekçi olduğunu düşünebilir miyiz?
Petro’nun tutumuna tehdit oluşturan bir askeri darbe ile ilgili telaşlar birinci bakışta abartılı görünüyor. Şayet Petro hükümeti ABD emperyalizmi hakimiyetindeki siyasi iktisat modeline ya da kapitalist birikime önemli bir tehdit oluşturursa savunmasız kalabilir: Kolombiya’nın siyasi ve ekonomik sistemi onu koruyabilecek kadar demokratik ya da güçlü değil. Sola düşmanlık siyaseti temelinde kurumsallaşmış ve ideolojik olarak emperyalizmle tıpkı safta yer alan bir devlette Petro’nun zaferinden ordunun ‘doğal korkuları’ olacaktır.
Kolombiya, solcu hareketlere karşı sıkı bir halde konumlanmış ulusal güvenlik devleti olarak kavramsallaştırılabilir. Bu gerçeğe dayanarak böylesi endişelerin gerçekçi olmadığını söylemeliyiz. Yalnızca Kolombiya devleti değil, sivil toplumun önemli bir kısmı da silahlandırıldı ve sola karşı ‘anti-isyan’ enstrümanına dönüştürüldü. Bu nedenle, dört yıllık bir Petro periyodu, klasik siyasi ve ekonomik seçkinin tesirini tehdit edebilecek dönüştürücü bir takvimi yaratma üzere bir siyasi güce sahip değildir. Petro periyodunda yapılabilecek en düzgün şey, kurumsallaşmamış sol için (yani tabandaki ve devrimci sol için) ölçülü ilerici siyasetlerle ek siyaset alanı açmak olacaktır. En ölçülü seviyede girişilecek ilerici siyasetler bile kuşkusuz Petro’ya karşı hâkim sınıf çıkarlarının direnişini kışkırtacaktır. Lakin tabandan ve devrimci soldan gerçek bir ‘tehdit’ doğmadıkça askeri darbeyi kışkırtmaları mümkündür.
TOPRAK ISLAHATI AÇMAZI
Tüm bu bahsettiğiniz kısıtlı hareket alanına karşın Petro’nun seçim vaatlerinde Kolombiya için epey radikal sayabileceğimiz kimi kısımlara rastlıyoruz. Mesela ülkenin en büyük sıkıntılarından biri olan toprak ıslahatı? Sizce böylesi büyük işlere girişmek için kâfi hareket alanı yaratabilecek mi?
Oliver Dood Geçtiğimiz yüzyılda merkezi hükümet tarafından çeşitli toprak ıslahatları yapıldı. Bunların hepsi, bölgesel ve yerelleşmiş siyasi-ekonomik seçkinlerin bir ortaya gelmesiyle mahallî seviyede hüsrana uğradı. Bunlardan bir tanesi de Juan Manuel Santos’un neoliberal hükümetince geçirilen Kurbanlar ve Toprak Onarımı Kanunu 2011 (Kanun 1448) idi. Lakin Kolombiya’nın lokal seçkinleri tarafından çokça ‘sulandırıldı’ ve tesiri azaltıldı.
Yine, Kolombiya anayasası ve ülkenin siyasi ve ekonomik sisteminin (demokratik olmayan bir şekilde) yapılanma formu, personel ve köylü kitleleri lehine siyasetleri tesirli bir biçimde uygulamayı son derece zorlaştırıyor. Kolombiya’da toprak ıslahatı gerçekleştirmek için Petro’nun parlamentoda ve senatoda koalisyonlar kurması gerekecek; klasik siyasetin ve iktisadın seçkinleriyle müzakere ve uzlaşmayı içerecek şekilde… Kolombiya’nın müstakbel merkezi hükümeti toprak ıslahatına müsaade etmeye ve yasallaştırmaya kalkması halinde bile -1148 sayılı Kanunda ve tüm öteki ardıllarında olduğu gibi- ekonomik ve siyasi lokal güçlerin bir ortaya gelmesiyle birlikte karşılık bulmayabilir.
Benim görüşüme nazaran köylüleri destekleyen sol kanat bir perspektifte maddeli aşan (devrimci) bir toprak ıslahatı, Kolombiya’da çok daha tesirli olduğunu kanıtladı: Lokal siyasi seçkinlere ve merkezi hükümete sırt dayamaktansa toprak istilaları, işgaller ve koloni kurma üzere prosedürler daha geçerli sonuçlar verdi. Maddeli aşan toprak ıslahatı, Kolombiya’nın kayırmacı ve demokratik olmayan siyasi sisteminin etrafından dolaşarak onu devre dışı bırakır. Lakin tabanda sınıf gayretinin ağırlaşmasına da sebep olur.
MERKEZİ OLMAYAN DEVLETİN MERKEZİ HÜKÜMETİ
Bir öteki kıymetli husus ise Petro’nun ‘Barış’ gündemi. FARC ile yapılan barışın yolunca uygulanma ve ELN ile yine barış masasına oturma seçim gündemleri ortasındaydı, gerçekten seçildikten sonra da bunu teyit eden haberlere rastladı. Ancak sizin de yinelediğiniz nedenlerden ötürü Kolombiya üzere merkezi devletin sonlu yetkiye sahip olduğu bir ülkede gerçek manada bir barışa ulaşılabilir mi? Zira geriye baktığımızda 1980’lerde (FARC ve M-19 üzere örgütlerle) ve 2010’larda tekrarlanan başarısız barış teşebbüslerini görüyoruz. O halde geleceğe dair optimist olmayı nasıl sağlayabiliriz? Demokratik olarak seçilmiş bir cumhurbaşkanı ya da bir hükümetin bunu başarmak için ne kadar yetki alanı var?
Gustavo Petro’nun Kolombiya’da toplumsal adaletle barışı sağlamak için neler yapabileceği hakkında çok fazla şey söyleniyor. Petro ve Tarihî Pakt’ın iktidar gücünü kazanmadığını hatırlamamız gerekiyor: Kazandıkları, merkezilikten ve demokratiklikten hayli uzak bir ülkede gelecek dört yıl için merkez hükümet olma fırsatıdır. Petro, yalnızca lider olmanın ona dönüştürücü kararlar alma gücü vermediğini biliyor.
Bu yalnızca Senato’ya, Kongre’ye değil, bölgesel ve lokal dinamiklere de bağlı. 2016 barış mutabakatının uygulanmamasındaki tek nedeninin Ivan Duque’nin sağcı hükümeti olduğu yaygın bir efsanedir. Tıpkı toprak reformlarında olduğu üzere 2016 barış mutabakatının uygulanmasına da mahallî seviyede karşı çıkılmıştır. En azından 2016 muahedesinin içerisindeki ilerici ögeler için bunu söyleyebiliriz. Öteki bir deyişle, 2016 barış muahedesinin gerektiği üzere uygulanmamasının tek nedeni Ivan Duque’nin sağcı Cumhurbaşkanlığı değil. Kolombiya sistemine aşinalık, ülkedeki siyasi gücün cumhurbaşkanlığı ve merkezi hükümetin çok ötesine geçtiğini gösteriyor. Bu gerçeklik, yeni gelen Gustavo Petro hükümeti tarafından aranan rastgele bir barış projesinin uygulanmasına kaçınılmaz olarak meydan okuyacak ve tehdit edecektir.
MADEN ŞİRKETLERİNİN ‘BARIŞ’ İLGİSİ
Yine de Petro’nun bir barış sürecine hâkim sınıftan biraz dayanak alması için âlâ nedenleri var. Örneğin 2016 barış muahedesinde Kolombiya’daki iş kuruluşlarının büyük bir çoğunluğunun takviyesi alındı. Petro, bilhassa bu dalla uzunluk ölçüşmek istese de 2016’da giderek daha kıymetli bir hale gelen maden sürece bölümünün barış kesimine önemli bir ilgisi vardı. Barış, hâkim sınıflar için istikrar ve fırsatlar yarattığı için iş dünyası için ‘iyi’ olarak algılanır. Kolombiya’daki ABD Devleti tarafından desteklenen maden çıkarma dalı, 2016 barış mutabakatı konusunda epeyce iyimserdi, kısmen gerilla denetimindeki bölgelerin içine dalıp kullanılmayan kaynaklara erişim potansiyelini gördükleri için.
Bu söylediklerimizin yanı sıra, iş dünyasının ‘silahlı çatışmanın olmaması’ manasında anladığı barışa hâkim sınıfların istekli olmadığını belirtmeliyiz. Hükümran sınıflar barışı, Petro’dan, ELN’den ve FARC’dan çok farklı bir formda anlıyor. Sosyalist bir barış, kapitalist bir barıştan daima daha farklıdır.