BETÜL ERKEN
Her birimizin hangi ekran cinsiyle (tablet, telefon, bilgisayar, TV…) olursa olsun saatlerimizi karşısında geçirdiğimiz dijital teknolojilerin ahmak ürettiğini vurgulayan bir başlık, birinci görüşte ister istemez bir rahatsızlık veriyor. Başlığı görünce insanın iç sesi “Bir dakika! Daima elimizde olduğu için ahmak olduğumuzu söyleyemezsin. Evet vaktimizi biraz fazla harcıyoruz. Bundan da rahatsız olduğumuz oluyor fakat ahmak sözü biraz fazla!” diye çabucak itiraza başlıyor.
HEPİMİZİ RAHATSIZ ETMEYE GELMİŞ BİRİ
Arka kapağı okuduğunuzda, “kitap esasen çocukları ve gençleri bahis alıyormuş büyüklerin üstüne alınmasına gerek yokmuş” diye düşünerek rahatlıyor lakin akabinde “bir muharrir neden çocuklar için böylesi bir ifadeyi seçer” diye düşünüp tekrar merak ediyor ve kitabı okumaya başlıyorsunuz. Son derece merak uyandırıcı, biraz can sıkıcı lakin okurken herkesin de okumasını isteyeceğiniz cinsten bir kitap.
Yazarın hitap ettikleri de elhasıl herkes, lakin bilhassa ebeveynler, öğretmenler, öğrenciler ve sıhhat çalışanları. Akademik standartlara uymasına karşın müellif herkese ulaşmak istiyor ve bu yüzden lisanı epeyce sade, anlaşılır ve dahası dijital teknolojinin çocuk dünyasına ziyanları hakkında hepimizi rahatsız etmeye gelmiş biri olarak karşımıza dikilmiş durumdadır. Bu yüzden lisanı kimi vakit sert ve acımasız olabiliyor.
SINIRLAR BELİRLİ YA UYGULAMA?
Yazar bu başlığı çekinmeden, bilerek ve isteyerek bir imdat davetiyle koyuyor. Ona nazaran “Çocuklarımıza yaptıklarımız affedilemez. İnsanlık tarihinde hiçbir vakit bu kadar büyük ölçekte bu türlü bir beyinsizleştirme tecrübesi yaşanmadı.”
Bilişsel sinirbilim alanında uzman olan Michel Desmurget bahis hakkında sayısız bilimsel araştırma ve tecrübeler sonucu böylesine insanı etkileyici bir kanaate varıyor ve bu noktada da kimi tahliller sunuyor. 0-6 yaş çocuk devrinin beyin gelişimi için en kıymetli devir olduğu artık ayan beyan açıkken, ekranların bu yaş aralığında çocukların gelişimine ket vurduğu, çocukta geri dönülemez tesirler bıraktığı üzerinde birçok bilimsel araştırmalardan bahsetmektedir. Araştırmalar çocukların ekran kullanımı ne kadar az ise akademik manada o kadar başarılı, toplumsal istikametten gelişmiş ve lisan marifetlerinin daha uygun olduğunu gösteriyor. Ekran müddeti arttıkça da okul başarısı, gelişim ve sıhhat alanında ziyan görüyorlar. Bu yüzden muharrir, pes etmeden 0-6 yaş ortası ekranın hiç olmaması gerektiği 6-12 yaş ortasında da 30 dakika ve 1 saat ortasından ekran kullanımıyla sonlandırılması gerektiğini söylüyor. Ayrıyeten bu sonları kesin bir halde çizdikten sonra uygulamanın da çok sıkıntı olmayacağını belirtiyor. Ancak her ne kadar ziyanları konusunda anlattıkları ikna edici olsa da, sunduğu tahliller için yeniden de “hangi dünyada yaşıyorsun müellif efendi her yer ekranlarla çevriliyken ‘Heidi ortamını kurmak mümkün değil’” diye düşünüyorum. Genel olarak kitabın en değerli eksiğinin sinirsel, kişisel, nörolojik araştırmalara dayanarak, ekranın bireylere tesiri konusunda ileri sürdüğü savların ve önerdiği tahlillerin, hususun toplumsal boyutlarını ihmal etmesi olduğunu da not etmeliyim.
EKRANA MARUZ KALMAK
Yazar nitekim de çok öfkelidir; medyaya, gazetecilere ve kimi “uzmanlara”. Kızgınlığının sebebi, yalnızca üç beş kişinin finansal kazanımlar elde etmesi için ekranın pompalanması ve ziyanlarının lisana getirilmemesi; bilakis dijital ekranların çocukların lisan tahsilinde, çoklu misyon kazanımı edinmesinde, odaklanmasında ve yaratıcılıklarının gelişmesinde yararlı olduğuna dair haberlerin yayılması. Bilimsel araştırmalara dayanan müellif, ekrana maruz kalmayan çocukların beyinsel ve toplumsal gelişiminin müspet istikamette ilerlediği ve çok ekrana maruz kalan çocukların bilişsel, duygusal ve toplumsal olarak nasıl ziyan gördüklerini izah ediyor.
Eğitim için ekran kullanımı arttıkça akademik muvaffakiyet düşmektedir ve en başarılı okullar ekranı en az kullanan okullar olmaktadır. Bilgi kaynağı olarak görülen internet, reklamı yapılıp övülürken gençlerin cümbüş emelli ekran kullanımına eğitim gayeli kullanımından 22 kat daha fazla vakit harcadıkları hesaba katılmamaktadır. Müellif özetle “bir çocuğu bir okulu yahut bir ülkeyi olumsuz manada etkilemek istiyorsanız ekran kullanımını yaygınlaştırın daha fazlasını yapmanıza gerek yok” demektedir. Muharrire nazaran okul sistemini dijitalleştirmeye yönelik mevcut faaliyetler, muhakkak kümelerin ekonomik kazanımından öbür bir yarar sağlamamaktadır.
DİJİTAL YERLİLER, DİJİTAL DAHİLER
Bugün dijital yerliler de denilen yeni kuşakların cümbüş maksatlı dijital tüketimi çok olanı da aşmış astronomik boyutlara ulaşmış durumdadır. Doğduklarından beri her çeşitten ekranın büyüsüne kapılmış olan bu çocuklar bizim bir uzantımız olmaktan çıkmışlardır. Buna rağmen çok sayıda medyatik uzman dijital yerlilerin durumunu olumlu karşılamaktadırlar. Lakin muharrir günümüz kent efsanesi olan gençlerin “dijital dahi” oldukları vurgusuna itiraz ediyor.
Gençlerin standart ofis programları, bir görüntü evrakını kesmek, kolay bir program yazmak üzere en temel bilgisayar maharetlerine dahi hakim olamadıkları, birçok vakit dijital üretim değil (esasında beyni eriten) dijital tüketimin içinde olduklarını göstermektedir. Dijital yerliler oyun konsolları, toplumsal medya, sinemalar ve dizilerle geçen gerçek hayatın dışında kurgusal bir düzlemde yaşıyorlar. Çocukların ve gençlerin muhtaçlığı olan şey dijital tüketim değil bu tüketimin mani olduğu uyku, kitap okuma, aile içi etkileşimler, dostluklar, okul ödevleri, spor yahut sanatsal uygulamalardır. Nihayetinde kitabın bilhassa vurguladığı üzere “daha az ekran daha çok hayat” demektir.