Osmanlı’nın Lale Periyodundaki diplomatik ve toplumsal hayatını çizen ressam Jean Baptiste Vanmour‘a ilişkin 65 tablo, Hollanda’nın en büyük sanat ve tarihi eser koleksiyonlarına mesken sahipliği yapan Rijks Müzesi’nde sergileniyor.
Amsterdam Rijks Müzesi Kıdemli Kuratörü Eveline Sint Nicholas, Vanmour’un öyküsünü, Osmanlı periyodunu resmettiği tablolara ait ayrıntıları ve yapıtların müzedeki öbür koleksiyonlar açısından ehemmiyetini anlattı. Hollanda’nın en büyük sanat ve tarihi eser koleksiyonlarına mesken sahipliği yapan Rijks Müzesi’nde tarih kısmında çalışan Sint Nicolaas, Vanmour’un Osmanlı tablolarını, Lale Dönemi’nde Hollanda Büyükelçisi olarak misyon yapan Cornelis Calkoen’in himayesine bulunduğu sırada çizdiğini belirtti.
OSMANLI’NIN DİPLOMASİ VE BÜROKRASİ DÜNYASINI RESMETTİ
Sint Nicolaas, “Vanmour, Lale Devranı Osmanlısı’nın diplomasi ve bürokrasi dünyasının yanı sıra o vaktin toplumsal ve kültürel hayatına ait portreleri de bize sunuyor” dedi. Vanmour’a ilişkin 65 Osmanlı tablosunun Rijks Müzesi’nde sergilendiğini belirten Sint Nicolaas, sufilerin devran halini resmettiği tablosu ve derviş portresi yapıtlarıyla Vanmour’un o günün manevi dünyasını bizlere aktardığını belirtti.
Hollandalı Büyükelçi Calkoen’in, Sultan 3. Ahmet’e inanç mektubunu sunmak üzere huzura çıkacağı merasimi Vanmour’dan resmetmesini istediğini anlatan Sint Nicolaas, “14 Eylül 1727’de Calkoen, beraberindeki Hollandalı heyetle Sultan 3. Ahmet’in huzuruna çıktı. Vanmour, bu merasimin farklı basamaklarını 3 başka tabloda resmetti. Bunlar koleksiyonun kalbinde yer alan eserler” diye konuştu.
65 TABLO SERGİLENİYOR
Vanmour’dan, katıldığı toplantıları resmetmesini isteyen öbür büyükelçiler de olduğunu lisana getiren Sint Nicolaas, bunlardan yalnızca 1727-1744 yılları ortasında İstanbul’da Hollanda büyükelçisi olarak bulunan Calkoen’in elindeki 65 tablonun müzede sergilenmesinin çok özel bir durum olduğunu kaydetti.
Sint Nicolaas, koleksiyonda Osmanlı’nın Lale Zamanı’ndaki toplumsal ve siyasi hayatın değerli bireylerinin portrelerinin yer aldığını ve bunlar ortasında kadıların, dervişlerin, denizcilerin, haremağalarının, İşverene Halil’in, Sultan 3. Ahmet’in, Sadrazam Damat İbrahim Paşa’nın ve Sultan 1. Mahmut’un ilgi çektiğini söz etti.
Vanmour’un dikkat cazip başka yapıtları ortasında 4 yıl 4 ay 4 gününü dolduran çocukların okula başlamalarını anlatan amin alayı, gayrimüslimlerin cümbüşleri, Yunan düğünü ve Osmanlı İstanbul’unu resmettiği tabloların öne çıktığını aktaran Sint Nicolaas, “Vanmour, periyodun İngiliz Büyükelçisi’nin eşiyle olan yakınlığı sayesinde yalnızca bayanların yer aldığı aktifliklerin tasvirini alarak, içeride neler olduğunu ve insanların ne yaptığını dinleyerek şahsen bulunamadığı yerlerin tablolarını da çizdi” sözlerini kullandı.
Sint Nicolaas, Vanmour’un Osmanlıdaki kıyafetlere özel ilgi gösterdiğine ve koleksiyonda çeşitli meslek kollarından 32 kişinin kıyafet portresinin bulunduğuna dikkati çekti. Vanmour’un bugün Fransa sonlarında yer alan Valencienne kentinde dünyaya gelen bir Felemenk olduğunu anlatan Nicolaas, Vanmour’un 1699’da, İstanbul’a Fransız Büyükelçisi Charles de Ferriol ile şimdi 28 yaşındayken geldiğini ve Ferriol için çok sayıda kıyafet portresi çizdiğini kaydetti.
Feriol’un İstanbul’daki vazifesinin kısa sürmesine karşın Vanmour’un İstanbul’dan ayrılmadığını aktaran Sint Nicolaas, Vanmour’un sonradan gelen büyükelçilere tablolar çizerek İstanbul’daki hayatını sürdürdüğünü söyledi.
“CALKOEN TABLOLARINA ÇOK DÜŞKÜNDÜ”
Sint Nicolaas, “Calkoen tablolarına çok düşkündü. Evli değildi ve çocukları bulunmuyordu. Bu sebeple tabloların bir ortada tutulup korunması için ailesine gönderilmesini ve şayet onlar da istemezse Hollanda’nın Doğu Akdeniz bölgesindeki ticaret faaliyetlerini düzenleyen Amsterdam Levant Ticaret Yöneticiliğine verilmesini istedi.” dedi.
Tabloların bu halde evvel İstanbul’dan Amsterdam Levant Ticaret Yöneticiliğine getirildiğini belirten Sint Nicolaas, “Fakat daha sonra Yöneticilik kapatıldı ve tablolar 1902’de Hollanda devletine geçti. Bundan sonra da tablolar Rijks Müzesi’ne verildi ve 2013’ten bu yana Türk Odası ismi verilen bu salonda sergileniyor.” diye konuştu.
TABLOLAR DİPLOMATİK GELENEKLERİ YANSITIYOR
Vanmour’un tablolarının diplomatik gelenekleri yansıtması bakımından değerli olduğunu anlatan Sint Nicolaas, “Türk Odası’ndaki tablolar 18. yüzyıla ilişkin yapıtların bulunduğu kısmın bir kesimi. Bu tablolar diplomatik geleneklerin görülmesi açısından çok farklı ve müzeye gelenler o devir bu merasimlerin nasıl yapıldığını görüyor.” dedi.
Sint Nicolaas, Hollanda ile Osmanlı ortasındaki diplomatik bağlantıların 1612 yılına dayandığını kaydederek, “Bu tarihte birinci Hollandalı elçi Cornelis Haga (1578–1654) İstanbul’a gitti. Bu tablolar bize Osmanlı ve Hollanda ortasındaki kadim ekonomik ve diplomatik alakaları yansıtıyor.” diye konuştu. Tabloların, iki ülke ortasındaki kültürü yansıtmaları açısından kıymet biçilmez olduğunu vurgulayan Sint Nicolaas, “Bu koleksiyona sahip olmak çok özel ve tablolar bize 18. yüzyıldaki Osmanlı toplumu hakkında fikir veriyor.” değerlendirmesinde bulundu.
Sint Nicolaas, 2003 yılında Türk Odası’nın açıldığını ve Hollanda’da yaşayan Türklerin bundan çok mutlu olduğunu aktardı. Müzenin her yıl çok sayıda kişi tarafından ziyaret edildiğini lisana getiren Sint Nicolaas, Türk araştırmacılar, tarihçiler ve burada yaşayan Türklerin yanı sıra, Yunus Emre Enstitüsü ve başka kurumların da tabloları görmek üzere konuklarını müzeye getirdiğini vurguladı.
CALKOEN AİLESİYLE TİCARET YÖNETİCİLİĞİ ORTASINDAKİ İLİŞKİ
Sint Nicolaas’ın Vanmour ve Osmanlı tablolarına ait hazırladığı, “Sultanın Huzuruna Çıkma” isimli Rijks Müzesi tarafından basılan yayında, Hollandalı elçi Calkoen’in ailesinin Levant bölgesinde ticaret yaptığı ve İstanbul’daki vazifesi sırasında iki ülke ortasındaki ticaretin gelişmesine büyük katkı sıhhati belirtiliyor.
Calkoen’in babasının Amsterdam Levant Ticaret Yöneticiliğindeki 7 yöneticiden biri olduğu ve Calkoen’in maaşının bir kısmının Yöneticilik tarafından karşılandığı kaydedilen yayında, tabloların bu bağlantılar sebebiyle İstanbul’dan Yöneticiliğe gönderildiği ve bir süre Yöneticiliğin duvarlarında asılı kaldığı bilgisine yer veriliyor.