Tarihte büyük medeniyetlerin yaşadığı Anadolu coğrafyası, farklı periyotlara ilişkin kalıntılara konut sahipliği yapıyor. İhtişamını binlerce yıldır koruyan antik kentler, ibadethaneler, tiyatrolar, kule ve kaleler, saraylar, çarşılar, anıtlar ve manastırlarla Anadolu, bir açık hava müzesi niteliği taşıyor.
Türkiye’nin sahip olduğu, dünya kültür ve sanat tarihine ışık tutan bu eşsiz eserler ortasında lahitler de değerli yer tutuyor.
Ölülerin koruması hedefiyle taş ve mermer üzere çeşitli madenler oyularak yapılan lahitlerin geçmişi, Antik Çağ’a kadar uzanıyor. Sandık formundaki bu mezarların üzerinde meyyitin kabartma heykeli ile süslemeler bulunuyor. Sanatsal motiflerle süslenen lahitlerde siyasi ve dini anlatılar tasvir ediliyor. Lahitler, bu taraflarıyla yapıldıkları periyoda ilişkin bilgiler de içeriyor.
Görülmesi gereken 12 lahit
Türkiye’nin çeşitli kentlerindeki müzeler, özgün hali korunmuş dünyaca ünlü lahit örneklerine mesken sahipliği yapıyor.
Tarihin ve sanatın ölümsüz ayrıntılarını taşıyan lahitlerden Sidamara, İstanbul’da 121 yıldır sergileniyor.
Konya-Ereğli Karaman yolundaki Ambar köyünde bulunan ve bugün İstanbul Arkeoloji Müzelerinde görülebilen yapıtın geçmişi milattan sonra 2-3. yüzyıla dayanıyor. Lahit, 32 ton ile dünyanın en ağır lahdi olarak biliniyor.
Beyaz mermerden yapılan, kapak ve sandukadan oluşan lahdin kapağının üzerinde, lahdin sahibi olduğu düşünülen kişi ve eşi yarı uzanmış halde tasvir ediliyor. İki figürün ayak ve başuçlarında iki Eros bulunan yapıtta, Erosların aslan, ayı ve panter üzere hayvanlarla yaptığı çabanın tasviri de yer alıyor.
100 yılı aşkın müddettir birbirinden farklı kalan Sidamara Lahdi ve ona ilişkin Eros başı, 10 Haziran 2022’de birbirine kavuştu. İngiltere Victoria and Albert Müzesi ile gerçekleştirilen iş birliği sonucunda Eros başı, ilişkin olduğu yere tekrar yerleşti.
Altıkulaç Lahdi
Troya Müzesindeki mermerden yapılan Altıkulaç Lahdi yahut Çan Lahdi, milattan evvel 4. yüzyılın başlarına tarihleniyor.
Lahdin üzerindeki boyalı sahneler çok uygun korunduğu için eser büyük ehemmiyet taşıyor. Lahdin yaklaşık 2 bin 500 yıl evvel karar süren Anadolulu bir hanedan için yaptırılmış olduğu iddia ediliyor.
Anadolu’da Perslerin gelmesiyle hakim olan sanat anlayışını en güzel gösteren az örneklerden kabul edilen yapıtın uzun ön yüzü, ortada betimlenen bir ağaç figürüyle ikiye bölünmüş. Sağda bir domuz avı sahnesi işlenmiş, atlı figür, mızrağıyla bir domuzu avlarken av köpekleri de uğraşa katılmış biçimde verilmiş. Sahnenin solunda ise bir geyik avı sahnesi yer alıyor.
İskender Lahdi
İskender Lahdi, 1887’de bulundu. Yaklaşık 2 bin 500 yıllık lahdin uzun cephesinde Yunan ve Pers askerleri birbirlerine karşı savaş halinde betimlenmiş. Sahnenin en solunda, lahde ismini veren at üzerindeki figürün, aslan postu giymesinden ötürü Büyük İskender olduğu düşünülüyor. Hareket halinin epeyce başarılı işlendiği bu sahnedeki tasvirin, milattan evvel 333 yılında Büyük İskender’in Pers hükümdarı III. Darius’u mağlup ettiği İssos Savaşı’ndan bir sahne olduğu bedellendiriliyor.
Renk paleti hayli yeterli bir kimyasal bileşim içeren, vakte karşı dirençli mor, kırmızı, sarı, mavi, kızıl kahve ve eflatundan oluşan İskender Lahdi, üretim tekniği ve sanat kalitesi açısından kıymetli lahitler ortasında gösteriliyor.
Herakles Lahdi
Konya Arkeoloji Müzesindeki Herakles Lahdi, 1958’de bir inşaat üretimi esnasında bulundu. Anadolu’da şimdiye kadar bulunmuş, yüksek kabartma tekniğinde yapılan Herakles lahitlerinin en uygun örneği olarak gösterilen lahdin, Pappa Antik Kenti ileri gelenlerinden birine ilişkin olduğu kestirim ediliyor. Lahdin sandukasının dar yüzünde ölen kişi, öteki üç yüzünde ise Herakles’i anlatan mitolojik öyküler betimlenmiş.
Herakles’in sırasıyla Nemea aslanını öldürmesi ve postunu sırtında taşıması, dokuz başlı su yılanını öldürmesi, Keryneia’daki geyiği, Erymanthos dağındaki yabani domuzunu, tüylerini ok üzere fırlatan kuşları yakalaması, Elis Hükümdarı Augeias’a ilişkin ahırı temizlemesi, Girit’teki yabani boğayı ve Trakya Hükümdarı Diomedes’a ilişkin hırçın atları yulara vurması, Amazonlar kraliçesi Hippolyte’a ilişkin kemeri alması, Geryoneus’un sürülerini getirmesi, Cerberus isimli köpeği yer altından çıkarması ve Hesperidlere ilişkin elmaları alması üzere bahisler da tasvir edilmiş.
Ağlayan Bayanlar Lahdi
İstanbul Arkeoloji Müzelerindeki lahitlerden Ağlayan Bayanlar Lahdi, üzerindeki ikonografik sahne nedeniyle bu formda isimlendirilmiş.
Klasik Devir Yunan tarzında üretildiği düşünülen lahde yas tutan bayanlar yerleştirilmiş. Kapağındaki sahnelerde Pers kültürüne mahsus bir cenaze seremonisinin anlatıldığı lahdin, zevk ve cümbüşe düşkün olduğu söylenen Sidon Hükümdarı Straton’a (Milattan evvel 374-358) ilişkin olduğu konusunda birtakım görüşler bulunuyor.
Akhilleus Lahdi
Attika olarak isimlendirilen savaş sahnelerinin anlatıldığı 2. Küme Akhilleus Lahitleri’nin örneklerinden Akhilleus Lahdi, Adana Müzesinde sergileniyor.
Lahdin ön ve yan yüzündeki tasvirlerde, Homeros’un İlyada Destanı’nda yer alan Truva Savaşı’na atıfta bulunularak Akhilleus’un, yakın arkadaşı Patroklos’un öldürülmesinden duyduğu acı ve öfkeyle, Hektor’un cesedini günlerce yerde sürükletmesi, Hektor’un babası Priamus’un oğlunun cesedini istemek üzere diz çökerek yalvarışı ve Akhilleus’un geriye gerçek çevirdiği yüzündeki hüzünlü hal bulunuyor.
Aurelia Botiane Demetria Lahdi
Antalya Müzesindeki Aurelia Botiane Demetria Lahdi, 1997 yılında Perge Batı Nekropolisi’nden kaçakçılar tarafından çıkarılmış ve satılmak üzereyken ele geçirildi.
Sütunlu Küçük Asya Lahitleri kümesine bir örnek olan yapıtta, lahdin sahibi bayanın yüzü, portre biçiminde işlenmiş. Erkeğin başının işlenmemesinin ise defnedilmemiş olması yahut defnedilse bile başının işlenmesi için vakit ya da paranın kâfi olmamasından kaynaklandığı bedellendiriliyor.
Lahdin kısa yan yüzünün ortasında öteki dünyayı simgeleyen iki kanatlı kapı yer alıyor. Lahdin uzun yüzlerinin birinde Homeros’un İlyada’sında anlatılan Troia Savaşı’nda, Troialılar ile Akhalar ortasında geçen üç olayı anlatan sahneler bulunuyor.
Likya Lahdi
Likya Lahdi’nin aksi tekne formundaki kapağının bir yüzünde yüz yüze bir erkek ve bir dişi grifon yer alıyor. Her ikisi de üçer pençesini kaldırmış, bir bacağı üzerinde duruyor.
Milattan evvel 5. yüzyıla tarihlendirilen lahit, Sidon Kral Nekropolü’nden çıkarılsa da form olarak Anadolu Likya mezar anıtlarıyla benzerliğinden dolayı bu isimle anılıyor.
Eser, İstanbul Arkeoloji Müzelerinde sergileniyor.
Eroslu Lahit
Side Müzesindeki Eroslu Lahit’in her tarafında Erosların tasvir edildiği kıymetli lahitler ortasında gösteriliyor.
Çeşitli silmelerle çerçevelenmiş ve köşelerinde akroterlerle (figüratif ya da bitkisel bezemeli süsler) süslenmiş alınlıkların içinde bir tarafta Medusa başı başka tarafta yuvarlak bir kalkan kabartması yer alıyor.
Lahit, işleniş tekniği ve üslubu bakımından milattan sonra 2. yüzyılın son yarısına tarihlendiriliyor.
Dionysiak Lahdi
Pentelikon mermerinden yapılmış bu lahit, portre ve üslup özellikleriyle milattan sonra 3. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendiriliyor. Tekne tipi, kapak özellikleri ve materyaliyle Attika atölyesi özellikleri gösteren yapıtın cephesini oluşturan ön yüzde İlyada’da geçen bir mitosun betimi bulunuyor.
Lahdin kısa yüzlerinde Dionysos betimli lahitlerde sıklıkla görülen bağ bozumu sahnesi bulunuyor. Sahnede Satyr ve Maenadlar üzüm toplamaktadır.
Lahit Antalya Müzesinde ziyaret edilebiliyor.
Polyksena Lahdi
Troya Müzesinde bulunan Polyksena Lahdi, Çanakkale Kızöldün Tümülüsü’nde, 1994 yılında kaçak hafriyat ihbarı üzerine yapılan kurtarma hafriyatında bulundu.
Polyksena milattan evvel 6. yüzyıla ilişkin olup Anadolu’daki figürsel anlatımlı lahitlerin en erken örneği olma niteliğini taşıyor. Uzun kenarlarından birinde, Troya Hükümdarı Priamos ile kraliçe Hekabe’nin küçük kızları Polyksena’nın kurban edilmesi olayı betimleniyor. Bu nedenle eser Polyksena Lahdi olarak anılıyor.
Polyksena Lahdi’nde bütün yüzlerdeki hususlar birbirleriyle temaslı işlenmiş, birinci kere bir eser üzerinde birden fazla hususa yer verilmiş. Birebir vakitte lahit üzerinde 37 insan figürüne yer verilerek epeyce güçlü bir betimleme oluşturulmuş.
Antakya Lahdi
Antakya’da 1993’te bir temel hafriyatı sırasında gün ışığına çıkarılan Antakya Lahdi, milattan sonra 3. yüzyıla tarihlendiriliyor.
Hatay Arkeoloji Müzesinde özel bir kısımda sergilenen eser, karşıt tekne formuna sahip. Burmalı sütunlarla süslenen yapıtın, üzerindeki betimlemelerden ötürü aristokrat bir aile için yapıldığı bedellendiriliyor.
Lahdin kapak kısmında yüzleri işlenmemiş uzanan bir erkek, bir bayan, iki çocuk, bir at ve kuş figürü, kapağın kenarında çeşitli yaratıklar, köşelerinde ise Pan ve Satyr kabartmaları bulunuyor. Üst kenarlarında aslan-boğa gayreti ve Eros ile leoparların oyunu işlenmiş.
Lahdin yapıldığı mermerin, Afyonkarahisar’daki mermer yataklarından çıktığı tespit edildi.